ابن‌فتی سلمان بن عبدالله حلوانی نهروانیاِبْنِ فَتی، ابوعبدالله سلمان (سلیمان) بن عبدالله (د صفر ۴۹۳ یا۴۹۴/ دسامبر ۱۰۹۹ یا ۱۱۰۰)، نحوی، لغوی، ادیب و مفسر قرآن است. ۱ - زندگیوی اهل نهروان بود [۱]
باخرزی، علی، دمیة القصر، به کوشش سامی مکی العانی، ج۱، ص۳۵۰، بغداد، ۱۳۹۰ق/۱۹۷۰م.
[۲]
ابن ماکولا، علی، الاکمال، ج۷، ص۲۶۴، حیدرآباد دکن، ۱۴۰۶ق/۱۹۸۶م.
و از او با نسبت حلوانی [۳]
ابن انباری، عبدالرحمان، نزهة الالباء، به کوشش ابراهیم سامرایی، ج۱، ص۲۵۲، بغداد، ۱۹۵۹م.
[۴]
ابن جوزی، عبدالرحمان، المنتظم، ج۹، ص۱۱۵، حیدرآباد دکن، ۱۳۵۹ق.
و حلوانی نهروانی [۵]
قفطی، علی، انباه الرواة، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، ج۲، ص۲۶، قاهره، ۱۳۷۱ق/۱۹۵۲م.
نیز یاد کرده‌اند. ابن فتی در ری پرورش یافت. [۶]
یاقوت، ادبا، ج۱۱، ص۲۵۲.
وی در واپسین سال‌های عمر به اصفهان رفت و در آن‌جا ساکن شد و به تدریس پرداخت و سرانجام در همان‌جا درگذشت. [۷]
ابن جوزی، عبدالرحمان، المنتظم، ج۹، ص۱۱۵، حیدرآباد دکن، ۱۳۵۹ق.
[۸]
قفطی، علی، انباه الرواة، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، ج۲، ص۲۷، قاهره، ۱۳۷۱ق/۱۹۵۲م.
وی فرزندی نیز به نام حسن داشته که از فضلا و مدرسین مدرسه نظامیه بوده است. [۹]
صفدی، خلیل، الوافی بالوفیات، به کوشش ب راتکه، ج۱۵، ص۳۱۲، بیروت، ۱۳۹۹ق/۱۹۷۹م.
۲ - اساتیددر حدود ۴۳۰ق به بغداد رفت و در مدرسه نظامیه به تحصیل علم پرداخت. [۱۰]
ابن انباری، عبدالرحمان، نزهة الالباء، به کوشش ابراهیم سامرایی، ج۱، ص۲۵۲، بغداد، ۱۹۵۹م.
[۱۱]
یاقوت، ادبا، ج۱۱، ص۲۵۲.
در آن‌جا نحو را از ابوالقاسم عبدالواحد بن برهان و عمر بن ثالث ثمانینی و لغت را از ابوالقاسم عبیدالله بن محمد رقی و حسن بن محمد دهان فراگرفت و از ابوطالب بن غیلان و ابومحمد جوهری و ابوطیب طبری حدیث شنید. [۱۲]
ابن انباری، عبدالرحمان، نزهة الالباء، به کوشش ابراهیم سامرایی، ج۱، ص۲۵۲، بغداد، ۱۹۵۹م.
[۱۳]
صفدی، خلیل، الوافی بالوفیات، به کوشش ب راتکه، ج۱۵، ص۳۱۱، بیروت، ۱۳۹۹ق/۱۹۷۹م.
[۱۴]
سیوطی، بغیة الوعاة، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، ج۱، ص۵۹۵، قاهره، ۱۳۸۴ق/۱۹۶۴م.
مدتی نیز نزد ابن ماکولا به فراگیری دانش پرداخت و دیرزمانی در خدمت او باقی ماند. [۱۵]
ابن ماکولا، علی، الاکمال، ج۷، ص۲۶۴، حیدرآباد دکن، ۱۴۰۶ق/۱۹۸۶م.
۳ - فعالیتهاپس از آنکه در علوم نحو ، لغت و تفسیر مهارت لازم را به دست آورد، در شهرهای مختلف عراق به تدریس پرداخت. [۱۶]
صفدی، خلیل، الوافی بالوفیات، به کوشش ب راتکه، ج۱۵، ص۳۱۱، بیروت، ۱۳۹۹ق/۱۹۷۹م.
چندی در هم در ناحیه جبل زیست.۴ - جایگاه علمیابن ماکولا [۱۷]
ابن ماکولا، علی، الاکمال، ج۷، ص۲۶۴، حیدرآباد دکن، ۱۴۰۶ق/۱۹۸۶م.
وی را بارها در ری و نیز در همدان دیده و شعر و ادب و قدرت حافظه او را ستوده است. در ۴۶۳ق در نیشابور بوده و باخرزی که در آن‌جا با وی معاشرت داشته، او را هم‌طراز مبرّد و زجّاج دانست است. [۱۸]
باخرزی، علی، دمیة القصر، به کوشش سامی مکی العانی، ج۱، ص۳۵۰، بغداد، ۱۳۹۰ق/۱۹۷۰م.
ابن انباری [۱۹]
ابن انباری، عبدالرحمان، نزهة الالباء، به کوشش ابراهیم سامرایی، ج۱، ص۲۵۲، بغداد، ۱۹۵۹م.
او را ثقه دانسته و مانند بسیاری از قدما [۲۰]
ابن جوزی، عبدالرحمان، المنتظم، ج۹، ص۱۱۵، حیدرآباد دکن، ۱۳۵۹ق.
[۲۱]
قفطی، علی، انباه الرواة، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، ج۲، ص۲۶، قاهره، ۱۳۷۱ق/۱۹۵۲م.
دانش وی را ستوده است. برخی [۲۲]
ذهبی، محمد، سیراعلام النبلاء، به کوشش شعیب ارنؤوط، ج۱۹، ص۶۱۲، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
او را معلم فرزندان نظام‌الملک دانسته‌اند.۵ - در ادبابن فتی شعر نیز می‌سرود و مجموعاً ۱۸ بیت از اشعار برجای مانده او که بیشتر در مدح و غزل و حکمت است، در منابع آمده است. [۲۳]
باخرزی، علی، دمیة القصر، به کوشش سامی مکی العانی، ج۱، ص۳۵۰-۳۵۱، بغداد، ۱۳۹۰ق/۱۹۷۰م.
[۲۴]
صفدی، خلیل، الوافی بالوفیات، به کوشش ب راتکه، ج۱۵، ص۳۱۲، بیروت، ۱۳۹۹ق/۱۹۷۹م.
[۲۵]
یاقوت، ادبا، ج۱۱، ص۲۵۲-۲۵۳.
در میان این اشعار بخشی از قصیده‌ای است که در مدح اسماعیل بن عباد سروده شده است. باخرزی [۲۶]
باخرزی، علی، دمیة القصر، به کوشش سامی مکی العانی، ج۱، ص۳۵۰، بغداد، ۱۳۹۰ق/۱۹۷۰م.
که چند قطعه از اشعارش را از زبان خود او شنیده بوده، سروده‌های او را برتر از اشعار همگنانش دانسته است.۶ - آثاراز تألیفات او اینک چیزی برجای نمانده و عناوین کتبی که به او نسبت داده‌اند، عبارتند از: ۱. الامالی ؛ ۲. التفسیر یا التفسیر علی القراءات ؛ ۳. شرح ایضاح ابن جنی ؛ ۴. شرح دیوان المتنبی ؛ ۵. علل القراءات ؛ ۶. القانون ، ۱۰ جلد در لغت . [۲۷]
صفدی، خلیل، الوافی بالوفیات، به کوشش ب راتکه، ج۱۵، ص۳۱۲، بیروت، ۱۳۹۹ق/۱۹۷۹م.
[۲۸]
سیوطی، بغیة الوعاة، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، ج۱، ص۵۹۵، قاهره، ۱۳۸۴ق/۱۹۶۴م.
۷ - فهرست منابع(۱) ابن انباری، عبدالرحمان، نزهة الالباء، به کوشش ابراهیم سامرایی، بغداد، ۱۹۵۹م. (۲) ابن جوزی، عبدالرحمان، المنتظم، حیدرآباد دکن، ۱۳۵۹ق. (۳) ابن ماکولا، علی، الاکمال، حیدرآباد دکن، ۱۴۰۶ق/۱۹۸۶م. (۴) باخرزی، علی، دمیة القصر، به کوشش سامی مکی العانی، بغداد، ۱۳۹۰ق/۱۹۷۰م. (۵) ذهبی، محمد، سیراعلام النبلاء، به کوشش شعیب ارنؤوط، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م. (۶) سیوطی، بغیة الوعاة، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۳۸۴ق/۱۹۶۴م. (۷) صفدی، خلیل، الوافی بالوفیات، به کوشش ب راتکه، بیروت، ۱۳۹۹ق/۱۹۷۹م. (۸) قفطی، علی، انباه الرواة، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۳۷۱ق/۱۹۵۲م. (۹) یاقوت، ادبا. ۸ - پانویس
۹ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابن فتی»، ج۴، ص۱۵۸۳. |